11 vilayetimizi etkileyen Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar Türkiye tarihinin en büyüklerindendi, can kaybı 44 bin 374’e ulaştı. Sarsıntılardan sonra hiçbir şey eskisi üzere olmayacağı üzere iktisatta de ziyadesiyle sancılı bir sürece giriyoruz.
Özellikle hayati ehemmiyette bir seçim yılı olması nedeniyle yüksek enflasyon ve yavaşlayan büyüme baskısı altındaki iktisatta istikrarlar daha da bozulacak.
EKONOMİK BÜYÜME DÜŞECEK, ENFLASYON YÜKSELECEK
Deprem; iktisatta yarattığı kayıpların (enkaz kaldırma-hafriyat, konut üretim ve tamiratı, altyapı onarımı) yanında sanayi ve tarımda üretimi olumsuz etkileyecek ve ekonomik büyümeyi düşürecek.
Bu felaket; Türkiye’nin meyve, zerzevat, tahıl ve tohum üreten ziraî altyapısının bir kısmını da harap etti. Bu nedenle arz zahmetinden kaynaklanan fiyat artışları yaşanacak. Öteki yandan hem sarsıntı bölgesinde, hem de Ankara ve İstanbul üzere büyük kentlerde kira fiyatlarında artışlar olacak.
Bu da enflasyona olumsuz tarafta yansıyacak. Yine inşa periyodunda ağır konut üretimi de inşaat maliyetlerindeki artış nedeniyle enflasyonist baskı yaratacak.
İHRACAT AZALACAK, İŞSİZLİK ARTACAK
Bunların yanı sıra ihracatta azalma ve işsizlikte artış ve vergi gelirlerinde azalma da zelzelenin yaratacağı başka olumsuz ögeler olacak.
Yüzyılın en ölümcül felaketinden evvel zati çökmekte olan Türk Lirası ve yüksek enflasyon aileleri ve işletmeleri geçim ve ayakta kalabilme gayretine sürükledi. Hala, hanelerin üçte ikisinden fazlası yiyecek ve kirayı ödemekte zorlanıyor. Fiyatlardaki artış enflasyon karşısında eridi. Dört kişilik ailenin mutfak alışverişini kapsayan açlık sonu 10 bin 259 TL’ye çıktı.
YENİDEN İNŞA İÇİN DIŞ BORÇ ARAYIŞINA GİDİLECEK, BÜTÇE VE CARİ AÇIK ARTACAK
Türkiye ayrıyeten, kriz korkusunu artıran döviz rezervlerindeki düşüş nedeniyle bu yılın kalan kısmında ödemesi gereken yaklaşık 185 milyar dolar dış borç ile karşı karşıya. Memleketler arası yatırımcılar, Türk şirketlerinin ağır borç yükünden telaş duyuyor ve 2018’den bu yana dış piyasalardan borçlanma daha yüksek maliyetlerle gerçekleşiyor.
Bunun yanı sıra tekrar inşa yatırımlarının kıymetli kısmı dış finansmanla karşılanacak ve bu yatırımlar hem bütçe açığını hem de cari açığı büyütecek. Ayrıyeten iç borçlanma da artacak.
Bu nedenle, 2023 yılında 659,6 milyar TL olarak öngörülen bütçe açığının da 1 trilyon TL’nin üzerine, 30,6 milyar dolar olarak beklenen cari açığın ise daha yüksek boyutlara çıkması bekleniyor.
DEPREMİN EKONOMİK BOYUTLARI NE OLACAK?
Şimdi başa dönelim ve bu büyük felaketin ekonomiyi nasıl etkileyeceğini daha detaylı inceleyelim.
Depremden etkilenen 11 vilayetten oluşan bölgenin nüfusu yaklaşık 14 milyon, ülke GSYİH içindeki hissesi yüzde 11 düzeyinde, tarımdaki hissesi ise yaklaşık yüzde 14.3. Dış ticarette ise; ihracatın yüzde 8.5’i, ithalatın ise yüzde 6.7’sini oluşturuyor.
Bölgede yaklaşık 1,5 milyon kişi evsiz kaldı; barınma gereksiniminin karşılanması için 517 bin civarında konutun inşa edilmesi gerekiyor.
DR. MAHFİ EĞİLMEZ’İN DETAYLI ARAŞTIRMASI: 48.7 MİLYAR DOLAR
Depremin iktisada tesiri üzerine detaylı bir araştırma yayımlayan eski Hazine Müsteşarı Dr. Mahfi Eğilmez, enkaz kaldırma-hafriyat, konut üretim ve tamiri ve altyapı tamirinden oluşacak toplam maliyeti 46.2 milyar dolar hesaplıyor. Bunun 27 milyar doları konut imali… Ayrıyeten, hükümetin yapacağı nakdi yardımlar da 2.46 milyar dolara ulaşacak.
Dr. Eğilmez’e nazaran, zelzelenin toplam maliyeti 48.7 milyar doları bulacak. Toplanan bağışlar ve DASK ödemeleri de 3 milyar dolar olarak hesaplandığında, sarsıntı kayıplarının karşılanması, tamiri ve yine yerine koyma için bulunması gereken finansman 45.7 milyar dolar olarak karşımıza çıkıyor.
Bu kaynağın nereden temin edileceğini varsayım etmek ise çok sıkıntı değil: Vergi, iç borç, dış borç…
Depremin iktisatta yaratacağı hasara ait kestirimler: 
SANAYİ TESİSLERİNİN TAM KAPASİTE İLE ÜRETİME GEÇMESİ BİR YIL SÜREBİLİR
Deprem ayrıyeten, Hatay üzere metal sanayi, Gaziantep üzere dokuma kesimlerinin ağır üretimde bulunduğu kentleri vurdu. Bölge Türkiye’nin çelik üretimi ve ticaretinde kilit noktalardan birisi…
Hatay’da üretim yapan İskenderun Demir Çelik hasar tespit çalışmaları bitene kadar üretime orta verildiğini duyurdu. Uzmanlar, İsdemir’in bir ay içinde lakin çok yavaş bir halde tekrar üretime geçmesini bekliyor.
Bölgede birçok büyük ölçekli sanayi tesisi var. Bunların en büyükleri; İSO En Büyük 500 Sanayi Kuruluşu sıralamasında beşinci sırada İskenderun Demir Çelik, 14’üncü sırada Tosçelik, 20’inci sırada Sasa Polyester, 32’inci sırada MMK Metalurji, 40’ıncı sırada Tosyalı Toyo Çelik üzere büyük şirketler var.
Bölgeden İSO 500 listesinde 72 firma var ve bunların 31’i dokumacılık bölümünde. Metal endüstrinde 17, besin kesiminde de 13 firma yer alıyor. Bölgedeki büyük sanayi firmalarının ve KOBİ’lerin toplam cirosu 400 milyar lira olarak hesaplanıyor.
Kahramanmaraş’taki tesislerin büyük kısmı hasarlı, makinaların büyük kısmı kullanılamaz durumda, öbür kentlerdeki ağır hasarlı fabrika sayısı 40 civarında… OSB’lerdeki işletmelerin yarısının üretime başladığı, başkalarının de Mart ortasında üretime başlayacağı belirtiliyor. Lakin sanayi tesislerinde tam kapasite ile yine üretime geçilmesi için 6 ay -1 yıllık bir mühlet gerekecek.
TARIM ÜRETİMİ DE ETKİLENDİ, BİTKİSEL ÜRETİM YÜZDE 20’YE DÜŞTÜ
Depremin dönemsel olsa da tarım üretimini etkilemesi bekleniyor. Ziraî üretimdeki insanların hayatını yitirmesi, konutların yıkılması, kırsal bölgelerden kentlere gerçek göç tarım üretimini haliyle etkileyecek. Ayrıyeten, birçok hayvancılık tesisi ve ahırlar da yıkıldı.
Türkiye’nin bitkisel üretiminin yaklaşık yüzde 20’si Güneydoğu Anadolu bölgesinde yapılıyor. Kayıtlı işletme ve çiftçi sayısı 270 bine yakın, Türkiye’de tarım yapılabilen alanın yüzde 16,2’si felaketi yaşayan bölgede bulunuyor.
Türkiye’nin toplam narenciye üretiminin üçte biri Adana’da, Hatay ise turunçgil üretiminin yüzde 21’ini karşılıyor. Şanlıurfa ise tahıl, pamuk ve mercimek üretiminde başı çekiyor. Kahramanmaraş, Türkiye iplik üretiminin yüzde 36’sını tek başına gerçekleştiriyor,
2023 YILINDA EKONOMİK BÜYÜME YÜZDE 1 İLE 2.5 ORTASINDA AZALABİLİR
Depremin sanayi ve tarıma vuracağı darbe ve iktisada maliyetleri dikkate alındığında 2023 yılındaki ekonomik büyümeyi yüzde 1 ile 2.5 puan ortasında negatif istikamette etkilemesi beklenebilir. Kimİ uzmanlar, 2023 GSYİH büyüme iddiasını yüzde 1’e kadar çekerken, varsayımlar yüzde 2.5-3 ortasında ağırlaşıyor.
Bazı uzmanlar ise, iktisadın zelzele sonrasında süratli bir canlanma sürecine gireceğini, birinci çeyrek yıldaki aksiliklerin daha sonraki periyotla büyüme ivmesine dönebileceğini varsayım ediyor.
İLK ÇEYREKTEN SONRA SÜRATLİ TOPARLANMA BEKLEYENLER DE VAR
Capital Economics’in Londra’daki kıdemli gelişen piyasalar ekonomisti Liam Peach, “Ekonomik aktivite zelzeleden sonra süratle toparlanabilir” diyor ve ekliyor: “İlk çeyrekteki rastgele bir olumsuz tesir daha sonra telafi edilecek.”
Kuşkusuz, bu noktada yine inşa süreciyle inşaat, nakliye öteki alanlarda yaşanacak ekonomik hareketliliği, istihdam artışını ve artacak vergi gelirlerini dikkate almak gerekiyor.
TARIMDA ARZ KAHRI VE KİRA FİYATLARINDAKİ ARTIŞLAR ENFLASYONU YÜKSELTEBİLİR
Bölgede tarım iktisadının güçlü olması ve mısır, pamuk, kayısı, buğday, arpa, yer fıstığı, kırmızı biber üzere pek çok eserin yetişmesi göz önüne alındığında, üretimin duraklaması besinde fiyat artışlarına neden olabilir.
Ayrıca, yüz binlerce kişinin barınma muhtaçlığı da şimdiden kira fiyatlarında artışa neden oldu. Bir milyon kişinin etraf vilayetlere ve büyük kentlere göç ettiği belirtiliyor. Ağır göç yaşanan Mersin’de nüfusun bir anda bir milyon kişi artmasıyla kiralık konut fiyatları tırmanışa geçmiş durumda… Kentte en düşük konut kirasının üç bin liradan sekiz bine çıktığı belirtiliyor.
Adana’da da kira fiyatları yüzde 50 oranında arttı. Konya ve Ankara da göçten nasibini alan, kiraların yükseldiği kentlerden.
Yeniden inşa sürecinde planlanan 300 bin konutun inşa sürecinin bir yılı aşacağı göz önüne alındığında; kiralık konut fiyatlarının daha da artış göstereceği ve enflasyonist baskı yaratacağı öngörülebilir.
Diğer yandan bölgenin tekrar inşası için inşaat kesimi gereçleri için artan talep de enflasyona bir ölçü katkı yapacaktır.
Bu gelişmelere paralel olarak uzmanlar, 2023 enflasyonunun yüzde 50’nin altında olmayacağı iddiaları yapıyor.
Kaynak: Gazete Duvar
